Phân tích nhân vật quản ngục trong Chữ người tử tù – Nguyễn Tuân

Phân tích nhân vật quản ngục trong Chữ người tử tù – Nguyễn Tuân

Nguyễn Tuân là một trong những nghệ sĩ lớn của văn học Việt Nam hiện đại, người suốt đời đi tìm và ngợi ca cái đẹp. Trước Cách mạng tháng Tám 1945, trong tập truyện Vang bóng một thời (1940), Nguyễn Tuân đã khắc họa nhiều nhân vật kì vĩ, tài hoa, qua đó bày tỏ niềm tiếc nuối những giá trị tinh hoa đang dần mất đi trong xã hội. Chữ người tử tù là truyện ngắn tiêu biểu của tập sách, trong đó bên cạnh nhân vật trung tâm Huấn Cao, hình tượng viên quản ngục cũng để lại ấn tượng sâu đậm. Quản ngục, dù sống trong môi trường ngục tù tăm tối, nhưng vẫn giữ được tấm lòng thuần khiết, yêu cái đẹp, khao khát hướng thiện. Nhân vật này đã góp phần làm nổi bật chủ đề tư tưởng của tác phẩm: cái đẹp và cái thiện có sức mạnh cứu rỗi con người.

Trước hết, quản ngục được khắc họa là một con người sống giữa chốn ngục tù nhưng tâm hồn lại trong sáng, thanh cao. Ông ta là người đứng đầu một nhà lao – nơi vốn đầy rẫy bạo lực, tội ác, kẻ dữ. Vậy nhưng, trái với môi trường tăm tối ấy, quản ngục lại được tác giả miêu tả là một người có “sở thích cao quý, thiên lương trong sáng”. Ông yêu quý nghệ thuật thư pháp, mơ ước có được những chữ đẹp của Huấn Cao để treo trong nhà, coi đó như báu vật để giữ gìn khí tiết, nhân cách. Nguyễn Tuân đã xây dựng nhân vật quản ngục bằng thủ pháp đối lập độc đáo: giữa cái xấu xa, bạo tàn của ngục tù, lại tồn tại một tấm lòng cao đẹp, thuần khiết. Điều này khiến quản ngục trở thành “một thanh âm trong trẻo chen vào giữa một bản nhạc đang hỗn loạn xô bồ”.

Không chỉ yêu cái đẹp, quản ngục còn hiện lên là một người giàu lòng nhân ái, biết trân trọng và bảo vệ cái đẹp. Khi biết tin Huấn Cao – người nổi tiếng viết chữ đẹp – bị bắt giam ở trại mình, ông đã hết sức kính cẩn, đối xử đặc biệt: dành buồng giam sạch sẽ, sai thầy thơ dâng rượu thịt cho tử tù. Đó không chỉ là sự ưu ái, mà còn là thái độ trân trọng của một người tri âm đối với tài năng và nhân cách phi thường. Sự thành kính ấy không phải xuất phát từ nỗi sợ hãi hay vụ lợi, mà từ một tấm lòng trong sáng, thực sự biết quý trọng cái đẹp. Khi bị Huấn Cao lạnh lùng, khinh bạc, quản ngục vẫn kiên nhẫn, không trách giận, thậm chí còn càng thêm kính phục. Đến khi Huấn Cao hiểu tấm lòng ông và đồng ý cho chữ, ta thấy viên quản ngục xúc động run rẩy, cúi đầu lĩnh từng nét chữ với sự thành tâm tột độ. Cảnh tượng ấy đã nâng quản ngục lên thành người tri âm, tri kỷ, dám bất chấp hiểm nguy để sống thật với khát vọng thẩm mỹ của mình.

Bên cạnh đó, quản ngục còn mang vẻ đẹp của một con người biết hướng thiện, biết lựa chọn. Sống trong hoàn cảnh ngục tù, lẽ ra ông có thể bị tha hóa, trở nên bạo tàn như những kẻ quyền lực khác. Nhưng trái lại, ông vẫn giữ được “thiên lương” – cái bản chất lương thiện của một con người. Đặc biệt, khi nhận được chữ Huấn Cao, ông đã nhận lấy không chỉ là tác phẩm thư pháp, mà còn là lời khuyên sâu sắc: “Ở đây khó giữ thiên lương cho lành vững… thầy nên tìm về quê mà sống”. Lời khuyên ấy như một sự cứu rỗi, giúp quản ngục thoát khỏi bóng tối, trở về với cuộc sống trong sạch. Hình tượng quản ngục vì thế không chỉ là một con người biết yêu quý cái đẹp, mà còn là minh chứng cho sức mạnh cảm hóa của cái đẹp và cái thiện: ngay trong ngục tù vẫn có thể nảy nở những tâm hồn cao quý.

Về nghệ thuật, Nguyễn Tuân đã khắc họa nhân vật quản ngục bằng bút pháp tài hoa: thủ pháp đối lập giữa bóng tối và ánh sáng, cái đẹp và cái xấu, ngục tù và nghệ thuật; đồng thời sử dụng ngôn ngữ giàu chất tạo hình, giàu chất điện ảnh, đặc biệt ở cảnh “cho chữ” – cảnh tượng “xưa nay chưa từng có”. Trong cảnh này, quản ngục không còn là người cầm quyền, mà trở thành người học trò kính cẩn trước cái đẹp, quỳ gối trước chân lý nghệ thuật và nhân cách cao cả. Hình tượng ấy vừa độc đáo, vừa giàu giá trị nhân văn.

Tóm lại, quản ngục trong Chữ người tử tù là một nhân vật đặc biệt, một tấm lòng trong sáng biết yêu cái đẹp, trân trọng cái đẹp và được cái đẹp cảm hóa. Ông chính là minh chứng hùng hồn cho quan niệm thẩm mỹ của Nguyễn Tuân: cái đẹp và cái thiện có thể tồn tại ngay trong bóng tối, có sức mạnh thanh lọc và cứu rỗi tâm hồn con người. Nếu Huấn Cao là hiện thân của cái đẹp tuyệt đỉnh, thì quản ngục là hiện thân của sự tri âm, tri kỷ, cho thấy mối quan hệ thiêng liêng giữa nghệ sĩ và người thưởng thức. Hình tượng nhân vật này góp phần làm nên sức sống bất tử của thiên truyện, đồng thời khẳng định giá trị nhân văn sâu sắc của văn học: hướng con người tới cái đẹp, cái thiện, cái cao cả.

Phân tích nhân vật quản ngục trong Chữ người tử tù – Nguyễn Tuân, Ngữ văn lớp 10, tập 1

Soạn bài: Thiên Di