Soạn bài: Hạnh phúc của một tang gia

(trích tiểu thuyết Số đỏ – Vũ Trọng Phụng, Ngữ văn lớp 12)

I. Tác giả – Tác phẩm

Là một trong những cây bút hiện thực trào phúng bậc thầy của văn học Việt Nam đầu thế kỉ XX.
Ông được mệnh danh là “ông vua phóng sự đất Bắc” nhờ hàng loạt tác phẩm báo chí, phóng sự sắc sảo như: Cạm bẫy người, Kĩ nghệ lấy Tây, Lục xì...
Trong văn chương, Vũ Trọng Phụng nổi tiếng với tiểu thuyết Số đỏ, Giông tố, Vỡ đê... Tác phẩm của ông giàu tính hiện thực, giọng điệu trào phúng sắc bén, phê phán trực diện những thói hư tật xấu của xã hội đương thời.
Mặc dù qua đời sớm, chỉ 27 tuổi, nhưng ông để lại một di sản văn chương đồ sộ, có giá trị lâu bền.

Số đỏ (1936) là tiểu thuyết trào phúng nổi bật nhất của Vũ Trọng Phụng, phơi bày bộ mặt giả dối, lố lăng của xã hội “Âu hoá” ở Hà Nội trước 1945.
Đoạn trích “Hạnh phúc của một tang gia” nằm ở chương XV của tác phẩm, xoay quanh cảnh tang lễ cụ cố Tổ. Tang gia vốn là sự kiện buồn đau, nhưng trong tiểu thuyết, nó lại biến thành dịp để mọi người thể hiện sự “hạnh phúc” – một nghịch lí trào phúng sắc nhọn.
Đây là một trong những đoạn văn tiêu biểu cho nghệ thuật châm biếm bậc thầy của Vũ Trọng Phụng.

Đoạn trích có thể chia thành 3 phần:

Tang gia vốn phải là nơi tràn ngập nỗi đau, nhưng trong mắt nhân vật, đó lại là “đám ma to nhất, có nhiều ô tô nhất, nhiều vòng hoa nhất, và nhiều người đưa giấy cáo phó nhất”.
Các thành viên trong gia đình, mỗi người đều có niềm vui riêng:
- Ông Phán mọc sừng: vừa được “chính thức” thừa nhận nỗi nhục, lại vừa được tiền.
- Cô Tuyết: hạnh phúc khoe mẽ “mối tình chưa đứt khoát” qua bộ ngực áo ngây thơ.
- Cụ cố Hồng: thỏa mãn vì được mặc đồ xô gai đúng mốt.
- Cậu Tú Tân: háo hức trổ tài chụp ảnh, chỉ đạo mọi người như một “nghệ sĩ”.
Nỗi “hạnh phúc” ấy phơi bày bản chất giả dối, vô cảm và sự tha hóa của cả một gia đình giàu sang.

Đám tang trở thành một cuộc “trình diễn xã hội” hơn là nghi lễ tiễn đưa người chết.
Vũ Trọng Phụng dùng bút pháp cường điệu, liệt kê, so sánh để vẽ nên cảnh tượng lố bịch: “hơn ba trăm người đi đưa, hàng trăm ô tô nối đuôi, vô số vòng hoa, điếu văn, câu đối...”.
Người tham gia đám tang: kẻ lo khoe mốt quần áo, người tìm cơ hội giao thiệp, tranh thủ quảng bá “văn minh Âu hóa”.
Tang lễ vì thế trở thành một bức tranh biếm họa tập thể, nơi giá trị đạo đức bị đảo lộn.

Đáng lẽ là phút giây trang nghiêm, đau buồn, nhưng lại biến thành màn hỗn loạn: người tranh nhau chụp ảnh, người lo giữ dáng.
Sự “hạnh phúc” lên tới cực điểm: kẻ vui vì được nổi bật, người hãnh diện vì có cơ hội khoe khoang.
Nụ cười, sự háo hức, tiếng hô chụp ảnh… đã giễu nhại hoàn toàn không khí của một tang lễ.

Nghịch lí, mâu thuẫn trào phúng: “hạnh phúc” gắn với “tang gia” → sự đảo ngược bản chất.
Khắc họa chân dung biếm họa: mỗi nhân vật được tô vẽ một nét đặc trưng, phóng đại đến mức kì dị.
Bút pháp phóng đại, liệt kê, đối lập: làm nổi bật sự giả dối, lố lăng.
Giọng văn châm biếm, mỉa mai: sắc nhọn nhưng cũng đầy tính nghệ thuật.

Đoạn trích phơi bày một xã hội tư sản thành thị “Âu hóa” nửa mùa: giả dối, đạo đức băng hoại, coi trọng hình thức và vật chất hơn tình nghĩa con người.
Vũ Trọng Phụng phê phán thói vô cảm, sự suy đồi của giai cấp thượng lưu, đồng thời khẳng định sức mạnh phơi bày sự thật của văn học trào phúng.

Đỉnh cao của nghệ thuật trào phúng Việt Nam hiện đại.
Sự kết hợp giữa hiện thực và hư cấu, tạo ra bức tranh biếm họa sinh động.
Nghệ thuật kể chuyện sắc sảo, giọng văn mỉa mai, ngòi bút trào phúng có một không hai.

“Hạnh phúc của một tang gia” là đoạn trích đặc sắc nhất của Số đỏ, tiêu biểu cho tài năng trào phúng bậc thầy của Vũ Trọng Phụng.
Qua cảnh tượng đám tang, nhà văn đã vạch trần bộ mặt thật của xã hội thượng lưu đương thời: đồi bại, giả dối, vô nhân tính.
Đoạn trích vừa mang tính phê phán sâu cay, vừa có giá trị nghệ thuật lớn, góp phần đưa Vũ Trọng Phụng trở thành một trong những tên tuổi lớn của văn học Việt Nam hiện đại.

Soạn bài: Hạnh phúc của một tang gia - (trích tiểu thuyết Số đỏ – Vũ Trọng Phụng, Ngữ văn lớp 12)

GV. Thiên Di