Phân tích “Bài học đường đời đầu tiên” Trích Dế Mèn Phiêu Lưu Kí – Tô Hoài

Phân tích “Bài học đường đời đầu tiên” Trích Dế Mèn Phiêu Lưu Kí – Tô Hoài

Mở bài

Văn học thiếu nhi Việt Nam có nhiều tác phẩm gắn liền với tuổi thơ, nhưng Dế Mèn phiêu lưu kí của Tô Hoài luôn được xem là một trong những kiệt tác đồng thoại đặc sắc nhất. Với trí tưởng tượng phong phú, ngòi bút miêu tả sinh động và khả năng nhân hóa tài tình, tác giả đã dựng lên thế giới loài vật sống động, gần gũi, phản ánh đời sống con người. Trong đó, đoạn trích “Bài học đường đời đầu tiên” ở phần mở đầu tác phẩm đã để lại ấn tượng sâu sắc. Không chỉ kể lại câu chuyện về tuổi trẻ nông nổi của Dế Mèn, đoạn trích còn gửi gắm một bài học nhân sinh quý báu về cách đối nhân xử thế.

Thân bài

Ngay từ những dòng đầu, người đọc được chiêm ngưỡng hình ảnh Dế Mèn hiện lên đầy sức sống: “đôi càng mẫm bóng, vuốt cứng, nhọn hoắt như những lưỡi dao”, “đôi cánh dài kín xuống tận chấm đuôi”... Dưới ngòi bút tinh tế của Tô Hoài, nhân vật không chỉ mang vẻ đẹp khỏe mạnh, cường tráng mà còn toát lên sự oai phong, hiếu động của tuổi trẻ. Tuy nhiên, cũng chính vì vậy mà Dế Mèn sinh ra tính kiêu căng, ngạo mạn, hay trêu chọc và coi thường kẻ khác. Hình ảnh Dế Mèn thời niên thiếu gợi ta nhớ đến tuổi trẻ con người: nhiều sức mạnh, nhiều ước vọng nhưng dễ sa vào chủ quan, bồng bột.

Bên cạnh Dế Mèn là Dế Choắt – một nhân vật trái ngược. Dế Choắt gầy yếu, “người gầy gò, ốm yếu, râu ria lún phún, chân tay khẳng khiu”. Chính vì dáng vẻ ấy mà Choắt thường chịu thiệt thòi, bị coi thường. Khi nhờ Dế Mèn đào hộ một cái ngách phòng thân, Choắt chỉ mong được che chở, nương nhờ. Nhưng trong sự tự cao, Mèn từ chối một cách lạnh lùng, thậm chí còn buông lời mỉa mai, chế giễu bạn. Qua đó, tác giả khéo léo phản ánh thói ích kỉ, vô tâm của những kẻ mạnh khi không biết cảm thông, chia sẻ với người yếu thế.

Đỉnh điểm của câu chuyện là trò đùa nghịch ngợm của Dế Mèn khi trêu chị Cốc. Lời trêu ngươi hỗn xược khiến chị Cốc nổi giận, trút cơn thịnh nộ xuống nơi Dế Choắt đang ở. Kết quả là Dế Choắt chết oan uổng, để lại nỗi ân hận khôn nguôi cho Mèn. Trước khi lìa đời, Choắt để lại lời trăng trối cảm động: khuyên Mèn không nên kiêu căng, hống hách mà phải sống hòa nhã, biết nghĩ cho người khác. Cái chết của Choắt không chỉ gây xúc động mà còn trở thành bước ngoặt để Dế Mèn bừng tỉnh, rút ra “bài học đường đời đầu tiên”.

Qua chi tiết này, Tô Hoài đã gửi gắm một thông điệp nhân văn sâu sắc: trong cuộc sống, không nên kiêu căng, ngạo mạn, coi thường người khác. Người mạnh phải biết che chở, đùm bọc cho kẻ yếu; tuổi trẻ cần biết sống khiêm nhường, biết nghĩ cho cộng đồng. Đó không chỉ là bài học dành cho Dế Mèn mà còn là lời nhắc nhở dành cho mỗi người, đặc biệt với những bạn trẻ mới bước vào đời.

Về nghệ thuật, đoạn trích thành công nhờ bút pháp nhân hóa độc đáo. Các loài vật hiện lên có suy nghĩ, tình cảm, hành động giống hệt con người, khiến câu chuyện trở nên gần gũi, hấp dẫn. Lối miêu tả giàu hình ảnh, sinh động, ngôn ngữ tự nhiên, dí dỏm, vừa mang màu sắc cổ tích vừa gắn bó với hiện thực. Đây chính là yếu tố tạo nên sức sống lâu bền cho tác phẩm.

Kết bài

Đoạn trích “Bài học đường đời đầu tiên” không chỉ khắc họa chân thực tuổi trẻ nông nổi của Dế Mèn mà còn để lại trong lòng người đọc một bài học thấm thía: con người cần biết sống nhân ái, khiêm nhường, chan hòa, đừng để sự kiêu căng và ích kỉ dẫn đến những sai lầm không thể cứu vãn. Qua ngòi bút tài hoa của Tô Hoài, tác phẩm đồng thoại đã vượt qua phạm vi truyện thiếu nhi để trở thành một áng văn giàu giá trị giáo dục và nhân văn, nuôi dưỡng tâm hồn bao thế hệ học trò.

Phân tích “Bài học đường đời đầu tiên” Trích Dế Mèn Phiêu Lưu Kí – Tô Hoài, Ngữ văn lớp 6, tập 1

Soạn bài: Thiên Di