Soạn bài: Chuyện cổ tích về loài người

Soạn bài: Chuyện cổ tích về loài người – Xuân Quỳnh

(Ngữ văn 6, tập 1 – Kết nối tri thức với cuộc sống)

I. Tìm hiểu chung

1. Tác giả Xuân Quỳnh

Xuân Quỳnh (1942 – 1988) là một trong những nữ nhà thơ tiêu biểu và xuất sắc nhất của thơ ca Việt Nam hiện đại. Bà sinh ra tại Hà Tây (nay thuộc Hà Nội). Tuổi thơ Xuân Quỳnh chịu nhiều mất mát khi mẹ mất sớm, điều đó góp phần hun đúc trong tâm hồn bà một khát khao yêu thương, khao khát được sống trong vòng tay gia đình. Các sáng tác của Xuân Quỳnh thường hồn nhiên, trong sáng, giản dị nhưng cũng rất giàu cảm xúc và giàu tình thương.

Không chỉ nổi tiếng với thơ tình (Sóng, Thuyền và biển…), Xuân Quỳnh còn đặc biệt thành công ở mảng thơ viết cho thiếu nhi. Những vần thơ của bà dành cho tuổi thơ vừa mộc mạc, gần gũi, vừa chan chứa tình cảm yêu thương của người mẹ. Một số tập thơ tiêu biểu của bà gồm: Tự hát, Lời ru trên mặt đất, Hoa dọc chiến hào, Bầu trời trong quả trứng…

Xuân Quỳnh được nhiều thế hệ bạn đọc yêu mến bởi bà đã để lại những trang thơ vừa sâu lắng vừa giàu nhân văn, gieo vào lòng người niềm tin vào tình yêu thương và khát vọng hạnh phúc giản dị.

2. Tác phẩm Chuyện cổ tích về loài người

Bài thơ Chuyện cổ tích về loài người được Xuân Quỳnh sáng tác và in trong tập thơ Lời ru trên mặt đất (năm 1978). Đây là một bài thơ viết cho thiếu nhi nhưng lại có ý nghĩa sâu sắc đối với tất cả mọi người, bởi qua đó tác giả không chỉ kể lại một “câu chuyện cổ tích” về sự ra đời của loài người mà còn khẳng định vai trò to lớn của tuổi thơ đối với sự phát triển của nhân loại.

Thể loại: thơ tự do, lời thơ phóng khoáng, giàu trí tưởng tượng.
Nội dung chính: Bài thơ giống như một câu chuyện cổ tích, kể về sự ra đời của trẻ em, về sự xuất hiện của thiên nhiên, của cha mẹ, của ông bà, của thầy cô. Tất cả đều ra đời để nuôi dưỡng, chăm sóc và dạy dỗ trẻ em lớn khôn, trưởng thành. Qua đó, tác giả ca ngợi tuổi thơ, ca ngợi tình yêu thương và khẳng định vai trò to lớn của gia đình và tri thức trong sự phát triển của loài người.

II. Đọc – hiểu văn bản

Câu 1: Trong bài thơ, những sự vật, hiện tượng nào ra đời đầu tiên? Vì sao lại như vậy?

Trong bài thơ, trước hết là trẻ em xuất hiện. Sau khi có trẻ em, lần lượt mặt trời, cây cỏ, hoa lá, chim muông, gió, mưa, sông, biển, đường đi… mới lần lượt ra đời. Tác giả tưởng tượng rằng vũ trụ này hình thành từ tình yêu thương và chính trẻ em mới là trung tâm của thế giới.

Lí do Xuân Quỳnh lựa chọn để trẻ em xuất hiện đầu tiên chính là bởi trong cái nhìn của tác giả, trẻ em là nguồn cội, là động lực để mọi thứ khác sinh ra. Trẻ em cần mặt trời để có ánh sáng, cần mưa để có sự sống, cần cây cỏ để có màu xanh, cần chim muông để có niềm vui, cần đường đi để bước tới những chân trời mới. Nghĩa là, mọi sự vật, hiện tượng của thiên nhiên đều ra đời nhằm phục vụ, nuôi dưỡng và làm đẹp tuổi thơ.

Qua cách sắp xếp đó, tác giả muốn khẳng định tầm quan trọng của trẻ thơ: trẻ em là khởi đầu, là trung tâm của sự sống và của loài người.

Câu 2: Hãy chỉ ra và phân tích vai trò của mẹ, bà, bố, thầy giáo trong sự lớn khôn của trẻ nhỏ.

Trong sự trưởng thành của trẻ em, tình yêu thương và sự giáo dục của những người thân trong gia đình và thầy cô đóng vai trò đặc biệt quan trọng.

Người mẹ: Mẹ là người sinh ra và nuôi dưỡng trẻ bằng tình thương bao la. Trong bài thơ, mẹ hiện lên với những lời ru ngọt ngào, lời ru ấy mang theo hương vị của thiên nhiên, mang theo cả tiếng chim, cánh cò, giọt mưa, bông hoa… Mẹ chính là người gieo vào tâm hồn trẻ tình yêu thương, sự dịu dàng, ấm áp và những rung động đầu tiên của tâm hồn.
Người bà: Bà là người kể cho trẻ nghe những câu chuyện cổ tích. Những câu chuyện ấy mở ra trước mắt trẻ em một thế giới kì diệu với các nhân vật hiền lành, dũng cảm, với những điều thiện – ác rõ ràng. Qua đó, bà đã nuôi dưỡng trí tưởng tượng, gieo mầm đạo đức, bồi đắp nhân cách cho trẻ nhỏ.
Người cha: Cha là người đưa trẻ bước ra thế giới rộng lớn. Cha dạy trẻ biết ngoan, biết nghĩ, biết tìm hiểu biển rộng, núi cao, những con đường dài. Cha chính là hiện thân của tri thức, lý trí và sự dẫn dắt giúp trẻ khôn lớn, mạnh mẽ hơn.
Người thầy: Thầy giáo xuất hiện như một người trao cho trẻ em chìa khóa để mở cánh cửa tri thức. Thầy dạy cho các em chữ, dạy các em học hành, đem đến sự hiểu biết khoa học và con đường học tập.

Như vậy, mẹ, bà, cha, thầy chính là bốn điểm tựa lớn lao để một đứa trẻ có thể trưởng thành. Mỗi người mang một vai trò khác nhau nhưng đều hòa chung trong mục đích duy nhất: nuôi dưỡng và nâng đỡ tuổi thơ.

Câu 3: Vì sao bài thơ có tên là “Chuyện cổ tích về loài người”?

Bài thơ mang tên Chuyện cổ tích về loài người bởi vì nó mang nhiều yếu tố giống như một câu chuyện cổ tích:

Thứ nhất, bài thơ mở đầu bằng trí tưởng tượng kì ảo về buổi ban sơ của loài người. Mọi sự vật, hiện tượng trong vũ trụ dường như đều được sinh ra một cách thần kì để phục vụ cho sự trưởng thành của trẻ em.

Thứ hai, bài thơ có kết cấu như một câu chuyện cổ tích: mở đầu là sự ra đời của con người, tiếp đến là sự xuất hiện của thiên nhiên, rồi đến tình cảm gia đình, và sau đó là tri thức của thầy cô. Tất cả diễn ra như một sự sắp đặt kì diệu.

Thứ ba, cổ tích thường mang ý nghĩa giáo dục, gieo niềm tin vào những giá trị nhân văn cao đẹp. Bài thơ cũng vậy: nó muốn khẳng định rằng tình yêu thương, sự chăm sóc của cha mẹ, sự kể chuyện của bà, sự dìu dắt của thầy cô, tất cả đều là nền tảng giúp loài người trưởng thành.

Chính vì vậy, Xuân Quỳnh đặt cho tác phẩm của mình cái tên giản dị mà gợi nhiều liên tưởng: Chuyện cổ tích về loài người.

Câu 4: Nêu ý nghĩa của bài thơ đối với em.

Bài thơ để lại trong em nhiều suy nghĩ và xúc động. Trước hết, em nhận ra rằng tuổi thơ là quãng đời đẹp nhất, trong sáng nhất của đời người. Đó là khoảng thời gian chúng ta được bao bọc trong tình yêu thương của mẹ, của cha, của bà và của thầy cô.

Bài thơ cũng nhắc nhở em biết trân trọng những người đã nuôi dưỡng và dạy dỗ mình. Không có tình yêu thương của mẹ, không có những câu chuyện của bà, không có sự dạy dỗ của cha, không có tri thức từ thầy cô thì không ai trong chúng ta có thể trưởng thành.

Bên cạnh đó, bài thơ còn khơi gợi cho em niềm yêu quý thiên nhiên. Từ ánh nắng mặt trời, cơn mưa, cánh chim, bông hoa… tất cả đều góp phần làm đẹp và nuôi dưỡng tuổi thơ. Vì vậy, em cần biết yêu quý, bảo vệ thiên nhiên xung quanh mình.

Qua bài thơ, em cảm nhận được một thông điệp lớn lao: loài người chỉ có thể tồn tại và phát triển khi có tình yêu thương, có gia đình, có tri thức. Đó cũng là những điều giản dị nhưng thiêng liêng nhất mà mỗi người cần trân trọng.

III. Tổng kết

1. Nội dung

Bài thơ là một “câu chuyện cổ tích hiện đại” kể về sự ra đời của loài người. Qua trí tưởng tượng phong phú, Xuân Quỳnh đã ca ngợi tuổi thơ, ca ngợi tình yêu thương gia đình, ca ngợi công lao của thầy cô và khẳng định vai trò của tri thức. Bài thơ gợi cho chúng ta thấy rằng: chính tình yêu thương và sự học hỏi là điều làm nên sự trưởng thành của mỗi con người và sự phát triển của cả nhân loại.

2. Nghệ thuật

Thể thơ tự do, câu thơ linh hoạt, phóng khoáng.
Giọng điệu hồn nhiên, trong sáng, gần gũi như lời kể chuyện cổ tích.
Hình ảnh thơ phong phú, cách nhân hóa giàu trí tưởng tượng.
Lời thơ giàu nhạc điệu, dễ nhớ, dễ thuộc, rất thích hợp với thiếu nhi.

3. Ý nghĩa

Chuyện cổ tích về loài người không chỉ là bài thơ viết cho thiếu nhi mà còn là một thông điệp gửi đến tất cả mọi người. Nó nhắc nhở chúng ta biết trân trọng tuổi thơ, biết yêu thương gia đình, biết kính trọng thầy cô, biết giữ gìn và bảo vệ thiên nhiên. Bài thơ thực sự là một câu chuyện cổ tích hiện đại, nuôi dưỡng tâm hồn trong sáng, nhân hậu cho mỗi con người.

Soạn bài: Chuyện cổ tích về loài người – Xuân Quỳnh. Chương trình Ngữ văn lớp 6, tập 1

GV.Thiên Di

Tìm kiếm Blog này

Mentorazone