TỰ TÌNH I - Hồ Xuân Hương

TỰ TÌNH I - Hồ Xuân Hương

Tiếng gà văng vẳng gáy trên bom(1),

Oán hận trông ra khắp mọi chòm.

Mõ(2) thảm không khua mà cũng cốc,

Chuông(3) sầu chẳng đánh cớ sao om?

Trước nghe những tiếng thêm rền rĩ,

Sau giận vì duyên để mõm mòm.

Tài tử văn nhân(4) ai đó tá?

Thân này đâu đã chịu già tom(5)!

Hồ Xuân Hương

(Thơ Hồ Xuân Hương, NXB Văn học, Hà Nội, 1987)

Chú thích:

(1) Bom: phần phía sau con thuyền, nơi người dân chài thường nuôi nhốt gà.

(2), (3) Mõ, Chuông: Mõ và chuông dùng trong nhà chùa có tác dụng làm nguôi dịu lòng người. Ở đây, nhà thơ vận dụng khác. Mõ thảm, chuông sầu: tiếng lòng sầu thảm trong đêm khuya vắng lặng không khua, không đánh mà vẫn vang lên dữ dội những âm thanh khô khốc, ầm ĩ, cốc như mõ và om như chuông.

(4)Tài từ: người có tài và sống phóng khoáng. Văn nhân: người có học và có tài văn chương.

(5) Già tom: như già nhom, chỉ già nua, gầy nhom.

---

Giới thiệu tác giả và hoàn cảnh sáng tác bài thơ Tự tình I – Hồ Xuân Hương

Hồ Xuân Hương (1772? – 1822?) là một trong những nữ sĩ độc đáo và tài hoa bậc nhất của văn học trung đại Việt Nam. Bà được mệnh danh là “Bà chúa thơ Nôm”, một danh xưng vừa thể hiện sự ngưỡng mộ, vừa khẳng định vị trí đặc biệt của bà trong dòng chảy văn học dân tộc. Với vốn sống phong phú, bản lĩnh cá nhân mạnh mẽ và tài năng xuất chúng, Hồ Xuân Hương đã sáng tác nên một hệ thống thơ Nôm giàu giá trị, góp phần nâng tầm tiếng Việt, làm cho tiếng nói dân tộc trở thành công cụ biểu đạt sắc sảo, tinh tế và có sức sống mãnh liệt trong đời sống văn học.

Thơ Hồ Xuân Hương mang hai mạch cảm hứng lớn: trữ tình và trào phúng. Trong mảng thơ trào phúng, bà thường dùng giọng điệu châm biếm, ẩn dụ táo bạo để phê phán lễ giáo phong kiến và những thói tục hà khắc, bất công đối với con người, đặc biệt là đối với phụ nữ. Ở mảng thơ trữ tình, Hồ Xuân Hương lại bộc lộ tiếng lòng sâu kín, nhiều khi đau xót, tủi hờn nhưng vẫn mạnh mẽ, kiêu hãnh. Chính sự kết hợp giữa cái duyên dân gian và sự uyên bác của người am hiểu Hán học đã tạo nên phong cách thơ vừa đậm đà, gần gũi vừa sắc sảo, tinh tế, mang dấu ấn riêng không lẫn với bất kỳ ai.

Bài thơ Tự tình I nằm trong chùm ba bài thơ cùng tên (Tự tình I, II, III), được xem là những thi phẩm tiêu biểu cho mạch thơ trữ tình của Hồ Xuân Hương. Đây là tiếng lòng của một người phụ nữ tài hoa nhưng phải chịu nhiều bất hạnh trong đường tình duyên: tình duyên lỡ dở, cuộc sống hôn nhân éo le, phải sống cảnh cô đơn trong đêm dài tĩnh lặng. Giữa tiếng gà gáy xa xăm, tiếng chuông chùa, tiếng mõ chùa như vọng lại nỗi u hoài, Hồ Xuân Hương đã gửi gắm tâm sự chua chát, oán hận và khát vọng yêu thương cháy bỏng của mình.

Chính hoàn cảnh riêng tư nhiều ngang trái đã tạo nên giọng điệu đặc biệt cho Tự tình I: vừa uất ức, oán hận, vừa chua xót, lại vừa bộc lộ sức sống tiềm tàng, niềm khát khao hạnh phúc mãnh liệt. Qua đó, bài thơ không chỉ là lời giãi bày cá nhân của Hồ Xuân Hương mà còn trở thành tiếng nói đồng cảm, đại diện cho biết bao người phụ nữ trong xã hội phong kiến, những người bị kìm hãm, chèn ép nhưng vẫn nuôi dưỡng trong lòng khát vọng sống và tình yêu.

---

Ý nghĩa tác phẩm và vị trí của Tự tình I trong sự nghiệp Hồ Xuân Hương

Tự tình I là một trong những bài thơ tiêu biểu phản ánh rõ nét tâm trạng và thân phận của Hồ Xuân Hương. Tác phẩm đã ghi lại tiếng lòng đầy đau xót của một người phụ nữ khao khát hạnh phúc lứa đôi nhưng lại bị ràng buộc trong những định kiến khắt khe của xã hội phong kiến. Hình ảnh tiếng gà, tiếng mõ, tiếng chuông, cùng nhịp điệu thơ dồn dập, gấp gáp, đã khắc họa tâm trạng cô đơn, nỗi buồn day dứt, đồng thời bật lên khát vọng sống mãnh liệt và ý thức về giá trị bản thân.

Ý nghĩa lớn nhất của bài thơ chính là ở chỗ: từ nỗi niềm riêng tư, Hồ Xuân Hương đã nâng tầm lên thành tiếng nói nhân sinh, phản ánh thân phận chung của người phụ nữ đương thời. Tự tình I vì thế không chỉ là nỗi u uất cá nhân mà còn là lời khẳng định nhân cách, bản lĩnh và khát vọng tự do, tình yêu của cả một giới.

Trong sự nghiệp thơ ca của Hồ Xuân Hương, Tự tình I cùng với Tự tình II và Tự tình III hợp thành một chùm thơ trữ tình đặc sắc, được xem như những “tiếng thở dài” đầy chua chát nhưng cũng dạt dào sức sống. Đây là mảng thơ quan trọng bên cạnh thơ trào phúng, làm nên phong cách độc đáo của nữ sĩ. Chính những bài thơ như Tự tình I đã góp phần khẳng định vị trí của Hồ Xuân Hương trong văn học dân tộc – một giọng thơ vừa tài hoa, sâu lắng, vừa mạnh mẽ, dám cất lên tiếng nói phản kháng cho số phận con người, đặc biệt là cho giới nữ trong xã hội phong kiến.

TỰ TÌNH I - Hồ Xuân Hương. Ngữ Văn Lớp 10

Soạn bài: Thiên Di