Soạn bài: Nhìn Về Vốn Văn Hóa Dân Tộc - Trần Đình Hượu
SOẠN BÀI: NHÌN VỀ VỐN VĂN HÓA DÂN TỘC
(Trích – Trần Đình Hượu, SGK Ngữ văn 12, Tập 1)
I. TÌM HIỂU CHUNG
1. Tác giả Trần Đình Hượu (1926 – 1995)
Là một nhà nghiên cứu văn hóa, nhà giáo, nhà phê bình văn học nổi tiếng của Việt Nam.
Quê quán: Đức Thọ, Hà Tĩnh.
Ông từng là giảng viên Đại học Sư phạm Hà Nội, gắn bó với công tác nghiên cứu văn học trung đại Việt Nam.
Trần Đình Hượu được biết đến với phong cách viết thâm trầm, sâu sắc, mang tính triết luận, có khả năng nhìn nhận vấn đề văn hóa - lịch sử một cách toàn diện.
Ông quan tâm đến con đường phát triển của văn hóa dân tộc trong bối cảnh hiện đại, đặc biệt là mối quan hệ giữa truyền thống và hiện đại, bản sắc dân tộc và hội nhập quốc tế.
Một số tác phẩm tiêu biểu:
Đến hiện đại từ truyền thống
Nho giáo và văn học Việt Nam trung cận đại
Văn học Việt Nam: truyền thống và hiện đại
2. Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác
Văn bản “Nhìn về vốn văn hóa dân tộc” được trích từ bài viết cùng tên trong tập Đến hiện đại từ truyền thống (1994).
Đây là một công trình nghiên cứu, suy ngẫm về bản sắc văn hóa Việt Nam trong quá trình hiện đại hóa và hội nhập, được viết vào thời điểm đất nước bước vào công cuộc Đổi mới.
Mục đích của tác giả là giúp người Việt Nam ý thức rõ hơn về vốn văn hóa dân tộc, từ đó biết cách bảo tồn và phát huy trong đời sống hiện đại.
3. Thể loại và phương thức biểu đạt
Thể loại: Nghị luận – chính luận văn hóa – xã hội.
Phương thức biểu đạt chính: Nghị luận kết hợp với phân tích, bình luận, so sánh.
Giọng văn: Trầm tĩnh, sâu sắc, giàu chất triết lý, mang phong cách học giả.
4. Bố cục (có thể chia làm 3 phần):
Phần 1 (Từ đầu đến “và phải học lại”): Nêu vấn đề – cần nhận thức lại vốn văn hóa dân tộc trong quá trình hiện đại hóa.
Phần 2 (Tiếp theo đến “những con người bình thường”): Trình bày và phân tích đặc điểm, biểu hiện của vốn văn hóa dân tộc Việt Nam.
Phần 3 (Phần còn lại): Nêu yêu cầu, phương hướng phát huy và phát triển văn hóa dân tộc trong bối cảnh hiện nay.
II. ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN
1. Quan niệm về “vốn văn hóa dân tộc”
“Vốn văn hóa dân tộc” là toàn bộ những giá trị vật chất và tinh thần được cộng đồng người Việt tạo ra, gìn giữ và phát triển qua lịch sử, tạo nên bản sắc riêng của dân tộc Việt Nam.
Tác giả cho rằng, trước xu thế toàn cầu hóa và hiện đại hóa, cần nhìn lại vốn văn hóa dân tộc để:
Hiểu rõ chúng ta là ai.
Biết được những giá trị gì cần giữ, cần phát huy.
Xác định con đường phát triển phù hợp, không bị hòa tan.
→ Đây là một nhận thức cần thiết và cấp bách trong bối cảnh đổi mới đất nước.
2. Những biểu hiện và đặc điểm của văn hóa Việt Nam
a) Lối sống, tâm lý, tư duy của người Việt
Trải qua hàng ngàn năm lịch sử, dân tộc Việt Nam hình thành một lối sống cộng đồng, trọng tình nghĩa, linh hoạt, dung hòa.
Tác giả chỉ ra:
Người Việt ưa hòa hiếu, tránh xung đột, có xu hướng “dĩ hòa vi quý”.
Tư duy linh hoạt, uyển chuyển, thích ứng với hoàn cảnh, không cứng nhắc.
Đề cao đạo lý nhân nghĩa, hiếu thảo, tình làng nghĩa xóm.
b) Cách ứng xử với thiên nhiên và xã hội
Người Việt sống trong môi trường nông nghiệp lúa nước, luôn phải thích nghi với tự nhiên.
Vì thế:
Con người Việt Nam gắn bó mật thiết với thiên nhiên, biết “thuận thiên”, sống hòa hợp với trời đất.
Văn hóa Việt Nam mang tính hòa đồng, mềm dẻo, dung hợp – tiếp thu cái mới nhưng vẫn giữ cái gốc.
Trong xã hội, người Việt đề cao gia đình, cộng đồng, làng xã → hình thành truyền thống đoàn kết, tương trợ, nghĩa tình.
c) Tư tưởng đạo lý và tín ngưỡng
Văn hóa Việt Nam chịu ảnh hưởng sâu sắc của Nho giáo, Phật giáo, Đạo giáo, nhưng được Việt hóa thành một hệ thống đạo lý riêng.
Các giá trị nổi bật:
Nhân – Nghĩa – Lễ – Trí – Tín
Trung – Hiếu – Tiết – Nghĩa
Tinh thần yêu nước, hiếu học, tôn sư trọng đạo
Đời sống tâm linh phong phú: thờ cúng tổ tiên, tín ngưỡng dân gian, lễ hội truyền thống → thể hiện lòng biết ơn cội nguồn và sự gắn bó cộng đồng.
3. Ý nghĩa của việc nhìn lại vốn văn hóa dân tộc
Tác giả khẳng định: Chỉ khi hiểu sâu sắc bản sắc dân tộc, chúng ta mới có thể hiện đại hóa thành công.
Không thể “hiện đại hóa” bằng cách phủ định quá khứ hay sao chép nước ngoài.
Cần phải:
Kế thừa có chọn lọc,
Tiếp biến sáng tạo,
Kết hợp truyền thống và hiện đại để xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.
→ Đây là quan điểm có tính định hướng lớn cho sự phát triển văn hóa nước ta hiện nay.
III. NGHỆ THUẬT NGHỊ LUẬN
Lối viết chính luận – học thuật, kết hợp giữa lý lẽ chặt chẽ và dẫn chứng thực tiễn.
Giọng văn trầm tĩnh, uyên bác, giàu tính khái quát.
Cách diễn đạt vừa mang tính triết lý, vừa gần gũi, dễ hiểu.
Sử dụng nhiều khái niệm văn hóa học nhưng được giải thích bằng những ví dụ quen thuộc của đời sống Việt Nam.
IV. TỔNG KẾT
1. Nội dung
Văn bản thể hiện nhận thức sâu sắc của Trần Đình Hượu về bản sắc văn hóa Việt Nam.
Ông nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hiểu biết, trân trọng và phát huy vốn văn hóa dân tộc trong quá trình hiện đại hóa, hội nhập quốc tế.
- Tư tưởng trung tâm:→ Muốn đi đến hiện đại, phải đi từ truyền thống.→ Hiện đại không phải là phủ định quá khứ, mà là kế thừa và phát triển truyền thống bằng tinh thần sáng tạo.
2. Nghệ thuật
Lập luận sâu sắc, logic, có sức thuyết phục.
Giọng văn học giả nhưng vẫn mang tính gần gũi, giàu cảm xúc dân tộc.
Phân tích tinh tế, vừa khoa học vừa nhân văn.
V. LIÊN HỆ – MỞ RỘNG
Trong thời đại hội nhập, hiểu biết về vốn văn hóa dân tộc giúp người Việt tự tin, bản lĩnh hơn trong giao lưu quốc tế.
Mỗi cá nhân cần:
Tự hào, giữ gìn tiếng Việt, phong tục, truyền thống gia đình – làng xóm.
Tiếp thu văn hóa hiện đại có chọn lọc.
Phát huy tinh thần sáng tạo, trách nhiệm với di sản dân tộc.
→ Đó chính là cách thiết thực nhất để “đi đến hiện đại từ truyền thống” – đúng như tâm huyết mà Trần Đình Hượu gửi gắm.
VI. GỢI Ý TRẢ LỜI CÂU HỎI SGK
- Vì sao cần “nhìn lại vốn văn hóa dân tộc”?→ Vì trong quá trình hiện đại hóa, dễ xảy ra nguy cơ đánh mất bản sắc dân tộc. Nhìn lại giúp ta hiểu rõ cội nguồn, trân trọng giá trị truyền thống và biết cách phát huy chúng.
- Những biểu hiện của bản sắc văn hóa Việt Nam mà tác giả nêu?→ Tính linh hoạt, mềm dẻo, trọng tình nghĩa, đoàn kết, hiếu học, tôn trọng đạo lý, sống hòa hợp với thiên nhiên.
- Theo tác giả, làm thế nào để phát huy vốn văn hóa dân tộc?→ Phải nhận thức đúng, kế thừa sáng tạo, kết hợp truyền thống với hiện đại, hội nhập nhưng không hòa tan.
VII. KẾT LUẬN
Soạn bài: Nhìn Về Vốn Văn Hóa Dân Tộc - Trần Đình Hượu. Chương trình Ngữ Văn lớp 12, tập 1
GV.Thiên Di

Nhận xét
Đăng nhận xét