Sự tích chùa Một Cột

Sự tích chùa Một Cột

Ngày xưa, vào thời Lý – một triều đại thịnh trị trong lịch sử nước Nam – có vị vua Lý Thái Tông, người vừa anh minh, vừa hết lòng sùng kính đạo Phật. Nhà vua vốn là tín đồ trung thành của phái Vô Ngôn Thông, thường xuyên lui tới các chùa chiền, nghe giảng kinh, mong cầu sự thanh tịnh và trí tuệ để trị quốc an dân.

Đó là giai đoạn đạo Phật đang cực thịnh, trở thành chỗ dựa tinh thần của muôn dân. Nhà vua không chỉ một lòng hướng Phật mà còn dùng cả uy quyền của bậc thiên tử để cổ vũ đạo mầu. Ngài cho xây dựng đến 95 ngôi chùa mới, đồng thời trùng tu những tượng Phật đã cũ, tổ chức những đại lễ long trọng, lại còn ban ân xá, miễn thuế cho dân trong dịp lễ hội. Bởi thế mà Phật pháp hưng thịnh, người người ngưỡng vọng, quốc gia thái bình.

Một đêm năm 1049, khi tuổi đã cao mà chưa có con nối dõi, vua Lý Thái Tông trằn trọc thao thức rồi chìm vào giấc mộng lạ. Trong mơ, ngài thấy một tòa sen lớn tỏa ánh hào quang rực rỡ giữa hồ sen. Từ trên đài sen, Bồ Tát Quan Âm hiền từ hiện ra, mỉm cười nhân ái, đưa cho nhà vua một đứa bé trai khôi ngô tuấn tú. Vua bàng hoàng tỉnh dậy, trong lòng vừa hạnh phúc, vừa biết ơn chư Phật. Ngài liền đem điềm lành này kể cho các bậc quần thần và chư tăng nghe.

Khi ấy, thiền sư Thiền Lã – bậc thầy từng dìu dắt nhà vua trên đường tu học – đã tâu:

“Điềm mộng ấy chính là dấu hiệu của Quan Âm từ bi che chở. Bệ hạ nên dựng một ngôi chùa để tưởng nhớ ân đức của Ngài.”

Nghe lời, vua cho dựng chùa Diên Hựu – tức chùa Một Cột. Ngôi chùa được xây trên một cột đá lớn, duy nhất, đặt giữa hồ sen vuông vắn. Tòa sen gỗ trên cột vươn lên như đóa sen nghìn cánh đang nở giữa mặt nước tĩnh lặng. Kiến trúc ấy vừa lạ vừa đẹp, là biểu tượng cho trí tuệ và sự thanh khiết trong đạo Phật. Từ đó, dân gian quen gọi là chùa Một Cột hay chùa Nhất Trụ.

Không lâu sau, điềm mộng ứng nghiệm: vua Lý Thái Tông quả nhiên sinh được hoàng tử. Càng cảm tạ Quan Âm, nhà vua càng sùng kính Phật pháp. Mỗi dịp lễ trọng, nhà vua đều tới chùa lễ Phật, còn cho triệu tập hàng ngàn tăng ni tụng kinh suốt bảy ngày bảy đêm, cầu phúc cho bá tánh.

Năm 1105, đến triều Lý Nhân Tông, chùa tiếp tục được tu sửa khang trang. Trước sân chùa còn dựng thêm một tháp đá trắng – Bạch Tuynh tháp – cao mười ba trượng, sừng sững uy nghi. Từ tháp vào chùa có hành lang cầu vồng, đẹp như chốn tiên cảnh. Mỗi tháng mùng một, ngày rằm, vua cùng hoàng hậu, cung phi, quần thần lại ngự đến chùa lễ Phật. Đặc biệt, hằng năm vào ngày mùng tám tháng tư – ngày Phật Đản – nhà vua tắm Phật, làm lễ phóng sinh. Hàng vạn người dân khắp kinh thành và các miền lân cận tụ hội về, tay thả chim cá, khiến bầu trời như rợp cánh, tạo nên hội lễ trang nghiêm mà náo nức.

Chùa Một Cột không chỉ là nơi lễ Phật, mà còn gắn liền với An Nam tứ khí – bốn báu vật lớn của đất Việt. Tại đây từng có quả chuông Giác Thế Chung khổng lồ, nặng hàng vạn cân, đúc với ý nguyện đánh lên một tiếng, vang dội mấy dặm, thức tỉnh lòng người. Tiếc thay, quả chuông quá lớn, không thể treo, đành để nằm dưới đất, dần thành nơi trú ngụ của rùa, nên dân gian gọi là “chuông ruộng rùa”. Sau này, quân Minh xâm lược đã lấy đi để đúc vũ khí, nhưng dù cướp đi vật báu, chúng vẫn không thoát khỏi thất bại thảm hại trước sức mạnh nhân dân ta.

Trải qua bao thăng trầm, chùa Một Cột nhiều lần bị tàn phá. Đêm 11 tháng 9 năm 1954, trước khi rút khỏi Hà Nội, thực dân Pháp đã đặt mìn phá hủy chùa. Nhưng ngay sau ngày giải phóng Thủ đô, Chính phủ ta đã kịp thời khôi phục, dựng lại nguyên vẹn theo lối kiến trúc xưa. Đến năm 1958, cây bồ đề thiêng từ đất Phật Ấn Độ – quà tặng của nhân dân Ấn Độ dành cho Chủ tịch Hồ Chí Minh – được trồng trong khuôn viên chùa, như một biểu tượng gắn kết tình hữu nghị, cũng như tiếp nối mạch sống tâm linh ngàn năm.

Ngoài sự tích về giấc mộng Quan Âm, dân gian còn lưu truyền một chuyện khác. Tương truyền, Linh Nhân Thái hậu – vợ vua Lý Thái Tông – vốn không sinh nở, tính lại hay ghen. Bà từng sai giam 72 cung nữ trẻ đẹp vào chốn tối tăm. Đến khi vua mất, bà còn bắt chôn sống họ theo. Về sau hối hận, bà cho dựng 72 ngôi chùa để siêu độ oan hồn ấy. Người ta tin rằng, chùa Một Cột chính là một trong 72 ngôi chùa đó.

Dù ở góc nhìn nào, chùa Một Cột vẫn mang trong mình vẻ đẹp vừa huyền thoại, vừa lịch sử. Nó không chỉ là một công trình kiến trúc độc đáo bậc nhất, mà còn là biểu tượng cho niềm tin, cho tấm lòng hướng thiện, cho sự hòa quyện giữa mộng và thực, giữa đạo và đời của dân tộc Việt.